چوقا

تاریخچه

به طور کلی پوشش مردان بختیاری بیش از 2700 سال قدمت دارد که این بیانگر آن است که بختیاری ها همانطور که زبان، نژاد و فرهنگ خود را از اختلاط و دست اندازی مصون داشته اند، پوشش و لباس خود را نیز محفوظ و اصیل نگاه داشته اند. این ردای بلند اولین بار مورد استفاده مادها قرار گرفت. همچنین در بعضی از سنگ نگاره ها و حجاری های دوره ساسانی این لباس بر تن بزرگان دیده می شود.

چوقا ؛ عبای مردان ایل بختیاری

تعریف

چوقا که گاهی چوخا نیز تلفظ می شود، نوعی عبای دهقانی است که زنان از پشم سفید طبیعی می بافند و دارای خطوط عمودی آبی تیره یا مشکی است که مردان بختیاری آن را روی لباس های خود می پوشند.

نوعی بالاپوش مردانه است و از نخهای نازکی که از پشم گوسفند می ریسند بافته می شود. هر چه نخ به دست آمده از پشم ها نازک تر باشد، بافت چوقا زیباتر می شود. باران در چوقا نفوذ نمی کند و از شانه ها تا حدود زانوها را می پوشاند. مردان در تابستان زیر چوقا پیراهن و در زمستان کت می پوشند که انتخاب جنس و خصوصا رنگ کت و پیراهن، به سن و سال و موقعیت اجتماعی افراد بستگی دارد. مردان در لرستان چهار محال و بختیاری، خوزستان و کهگیلویه و بویر احمد چوقا می پوشند.

مرد بختیاری چوقا بر تن

طرح و نقش

نقش های چوقا، ستون هایی کوتاه و بلند هستند و طرح این ستون ها را از ساختمان های دوره هخامنشی می دانند. در مورد خطوط چوقا وجه تسمیه های متفاوتی رایج است. نقوشی که در پس و پیش آن ترسیم شده است، الهام گرفته شده از زیگورات چغازنبیل است که در واقع نام چوقا، از واژه چغازنبیل گرفته شده است. برخی می گویند که از روی مقبره کوروش تقلید شده است. خطوط چوقا به طوری است که خط های سفید، نماد سپنتا مینو (فرشته نیک) از پایین به بالا می آیند و خطوط سیاه، نماد انگره مینو (اهریمن) از بالا به پایین می آیند و بیانگر پیروزی نهایی خوبی ها بر بدی هاست. برخی دیگر به علت استفاده از دو رنگ سفید و مشکی در آن، مقدس بودن این لباس و استفاده از آن در مراسم خاص و مذهبی را مطرح کرده اند. دو رنگ متضاد سفید و مشکی می تواند نماد و نمودی از حدیث مکرر خیر و شر، خوب و بد و غیره باشد. عده ای هم معتقدند نقوش هندسی روی چوقا به نقوش شاخ قوچ شباهت دارد که نشان دهنده قدرت، رهبری و صلابت است. معمولاً بلندی چوقا باید به حدی باشد که تا زیر زانو برسد. ترکیب رنگ های دیگر چوقا، کرم آبی، کرم سرمه ای و یا کرم قهوه ای است. آستین کوتاه چوقا بیشتر حالت نمایشی دارد و به عنوان جیب نیز می توان از آن استفاده کرد.

موارد استفاده

چوقا در کلیه فصول سال مورد استفاده قرار می گیرد. هنگامی که هوا سرد باشد چوقا را با بستن شالی در کمر به دور آن به بدن محکم می بندند تا باد و سرما در آن نفوذ نکند. بافت چوقا به علت متراکم بودن و پشمی بودن آن تا حدودی مانع نفوذ باران می شود. هنگام گرما و یا در حال کوه پیمایی، دامن چوقا را از پایین تا کرده به کمر یا شانه حائل می کنند تا دامن آن دست و پای فرد را نگیرد. این پوشش فقط مخصوص مردان است و در تابستان در زیر چوقا پیراهن و در زمستان کت می پوشند.

مشهورترین و با کیفیت ترین نوع چوقا که توسط زنان کیارسی بافته می شود به «کیارسی بف» معروف است و دارای بافت بسیار ظریف بوده و تار آن از جنس پنبه است.

بانوی بختیاری در حال بافت چوقا

چگونگی بافت

برای بافت چوقا از دارِ خوابیده استفاده می کنند و تکنیک بافت آن نیز مانند تکنیک گلیم بافی است با این تفاوت که خیلی ریز بافت تر است و تار و پودی نازک دارد. دار چوقا به صورت افقی و تک نفره است و برای اینکه نخ پشمی مورد استفاده در بافت چوقا ظریف و یکنواخت ریسیده شود، آن را به هنگام پره گرداندن (نخ ریسی) از سوراخی که روی ناخن بلند انگشت شست تعبیه شده می گذرانند. طول پارچه مخصوص چوقا، 2.5 الی 3.5 متر و عرض آن 50 الی 70 سانتیمتر است و با تاری از جنس پنبه (گاه پشم) و پود پشمی بافته می شود. قطعات را پس از بافتن به اندازه لازم می برند و کنار هم می دوزند. پشم به کار رفته باید کیفیت بالایی داشته باشد. چوقا را بصورت نواری به عرض 50 سانتیمتر و بلندی حدود 2.5 متر می بافند. این نوار از دو قسمت مساوی و متفاوت تشکیل می شود. بافت آن ساده است و در طول آن، نوارهایی به عرض یک سانتیمتر با بافت یک ردیف نازک نخ مشکی جدا می شوند. در یک قسمت، همین بافت ساده که راه راه است، ادامه می یابد و در قسمت دیگر، نقش پله ای که رنگ آن مشکی است بافته می شود. مدت زمان لازم برای بافت یک قطعه چوقا حدود 20 روز است. پس از بافت چوقا، آن قسمت را که بافت ساده دارد برای پایین تنه و قسمتی را که دارای نقش پله ای مشکی است برای بالاتنه بکار برده و آن را می دوزند. پود چوقا از خامه پشمی است که توسط زنان ایل و بوسیله پره ریسیده می شود و تار آن از نخ پنبه ای بسیار ظریف است که از بازار خریداری می شود.

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منبع

ايران آنتيک / www.iranantiq.com