دادائیسم

دادائیسم (Dadaism)

در سال 1916 میلادی در زوریخ ، یک گروه از نقاشان ، پیکره سازان و نویسندگان اروپایی ، طی جنبشی اعتراضی ، خود را دادائیست معرفی کردند. این جنبش علیه همه نهادها و ارزش های مرسوم بود که حتی خود هنر را هم به ریشخند می گرفت. در واقع این جنبش بر علیه مکتب خاصی نبوده بلکه قیامی بر علیه تمامی مظاهر هنر قلمداد می شد. تجلی این جنبش ، ناب ترین احساسات نهیلیستی و آنارشیستی گروهی است بر ضد موازین ادبی و هنری اقوام و ملل گوناگون که در گذاره قرون ، کلام به کلام و تصویر به تصویر ، فرهنگ ادبی خود را مدون ساخته اند.

دادا کلمه ای محمل بود و فقط به عنوان هنری اعتراض آمیز علیه زیبایی و زیبایی شناسی و انکار ، دست به خلاقیت زدند. واژه دادا در زبان روسی در معنایی تحت اللفظی به مفهوم «بله، بله» است، در آلمانی به معنی «بلغور کودک» و در فرانسه به معنی «اسب چوبی اسباب بازی» می باشد.

این جنبش در هنگام چند پاره شدن اروپا طی جنگ جهانی اول رشد یافت. آن ها به وسیله وحشی گری و وحشت زدگی ناشی از جنگی مکانیزه ، این احساس را داشتند که تمامی ارزش های تمدن های غربی بی اعتبار شده است. دادا در واقع شورشی بود که نظم و بی قانونی را به استهزا می گرفت و بر اساس هرج و مرج ، تاریکی ، اتفاقات ، خود بیگانگی و طعنه به طور عمومی بیان می شد و درصدد ویرانی تمامی مفاهیم رایج  در بیان خود انگیخته بود. این جریان هنری علاوه بر زوریخ ، در پاریس و نیویورک نیز شکل گرفت.

نسخه ای از L. H. O. O. Q ، اثر مارسل دوشان ، ترسیم مدادی بر نسخه چاپی ، 1919 م. ، موزه نورتون سیمون

برای دادا نمی توان ویژگی ای را به طور خاص در نظر گرفت. تمامی هنرمندان در جنبش های هنری پیش از دادا سعی بر آن داشتند تا اثری موزه ای خلق کنند، در حالی که هنرمندان دادائیسم قصد نداشتند کاری خلق کند که ماندگار باشد! دادائیست ها در یکی از نمایشگاه های خود (کلن ، 1920) تابلویی  به نمایش گذاشتند که یک تبری به آن متصل شده بود و به عنوان فراخوانی به آشوب تلقی میشد. این نوع اعتراض دادائیسم را نوعی جنبش «ضد هنر» تلقی کرد.

هانس آرپ^[1] ، مارسل دوشان ، پیکابیا^[2] ، منری^[3] و شویترز^[4] از پیشگامان این جنبش به شمار می روند. شاید بتوان پیشرو ترین هنرمند این حنبش را مارسل دوشان معرفی کرد.
دوشان به اشیا و نقاشی ها ، کیفیتی مکانیکی می بخشید که در واقع این امر، تجسمی از رفتار مکانیکی انسان امروز بود. دوشان در یکی از آثار خود یک آبریزگاه ، یک بیل زغال و یکجای بطری در نمایشگاه هنری به نمایش گذاشت و به چنین تولیدی آثار پیش ساخته اطلاق کرد و از نظر او اعتراضی بود تا اعلام کند هنر بد چنین است.
دوشان در سال 1917 میلادی در نمایشگاه Great Central Gallery توالت دیواری مردانه ای به رنگ سفید را با امضای ساختگی ریچارد موتبه صورت واژگون با نام «چشمه» به نمایش در آورد. نیت او از این اثر آزمون آزاد اندیشی و نحوه تلقی اعضای گروه دادئیسم بود. در پی اعتراض برخی اعضای گروه که این اثر را فاجعه خواندند ، افرادی چون آرسنبرگ از آن حمایت کردند : «... اگر بی غرضانه این شی را نگاه کنید ، خط های آن را زیبا و ظریف خواهید یافت. از سوی دیگر ، او با وارونه کردن آن ، زیبایی فرم آن را بیان کرده و توجه ما را به چیزی نو معطوف داشته است.»

چشمه ، اثر مارسل دوشان ، موزه هنری دانشگاه ایندیانا ، بلومینگستن

پیکابیا عاشق پیچ خوردگی و طبع عجایب خم شدنی بود. در اثر عاشق رژه ، رفتاری از روی علاقه وافر در یک شکل با تدابیر مکانیکی مهمل به نمایش در آورده شده است. همچنین این احتمال وجود دارد که وی قصد به تمسخر در آوردن معنویت در هنرهای زیبا را داشته باشد.
آثار هنرمندان دادئیست از اشیا گوناگونی چون دکمه ، کبریت ، نخ ، میخ ، فنر ، سکه ، چوب ، در بطری ، بریده عکس های روزنامه ، پَر ، مقووا ، نایلون و ... تشکیل شده که معرف هیچ شکل خاصی نیست و در واقع هیچ مفهوم خاصی را بیننده القا نمی کنند.
با گذشت زمان دادائیسم تأثیر قابل ملاحظه ای بر شکل گیری سوررئالیسم و سپس اکسپرسیونیسم انتزاعی و پاپ آرت گذاشت.

صفحه عنوان مجله 5-4 دادا ، اثر فرانیسی پیکابیا ، 1919 م.

پانویس

1.آرپ (Arp) : هانس آرپ ، پیکره ساز ، نقاش ، طراح و نویسنده فرانسوی (1966-1888) ؛ از هنرمندان سوررئالیست انتزاعی به شمار می رود. او از نخستین کسانی بود که شگردهای تداعی معانی ، پیشامد و خود انگییختگی را در آثارش به کار گرفت. او در شکل گیری جنبش دادا موثر بود و تصاویری برای نشریات دادا ساخت. از آثار وی : نقش برجسته شکل های زمینی ، مجسمه ستاره.

2.پیکابیا (Picabia) : فرانسیس پیکابیا ، نقاش فرانسوی (1953-1879) ؛ هنرمندی خلاق ، نوجو ، تنوع طلب و یکی از پیشگامان هنر دادا به شمار می آید. او حدود دو سال شیوه های مختلف امپرسیونیسم ، کوبیسم ، اورفیسم ، فوتوریسم را آزمود. پیکابیا به همراه مارسل دوشان نشریه دادا را در نیویورک به راه انداخت و چندی بعد به دادائیست های زوریخ پیوست. سپس در کنار «برتون» جنبش سوررئالیسم را همراهی کرد. از جمله آثارش : رقص ها در بهار ، رژه عاشقانه ، چهره یک دکتر.

3.منری (Man ray) : عکاس ، نقاش . فیلمساز آمریکایی (1890-1977) ؛ از بنیان گذاران جنبش دادا در نیویورک بود که بعدا در کارش گرایشی به سوررئالیسم پبدا کرد. از آثار وی : مانکن خسته ، نیایش.

4.شویترز (Schwitters) : کورت شویترز ، نقاش ، حجم ساز ، طراح حروف ،نویسنده و معمار آلمانی (1948-1887) ؛ یکی از پیشگامان هنر انتزاعی به شمار می آید. او پس از جنگ جهانی اول به دادئیست ها پیوست؛ یک گروه دادا در هانوفر تشکیل داد و اسم آن را «مِرتس» (چیزی شبیه به دادا) گذاشت. از آثار وی : مرتس 1003 (دم طاووس) ، دختر زشت.