سمبولیسم

سمبولیسم (Symbolism) : نمادگرایی

سمبولیسم به عنوان یک تغییر و جریان ادبی در فرانسه شکل گرفت و در سراسر اروپا انتشار پیدا کرد. چنانچه در سال 1884 م. ژوزف کارل هویسمان نویسنده فرانسوی در کتاب خود به نام «مقابل خصلت و خو / a rebours» علایمی نمادین و رمزی به کار برد که حرکتی نو در امر زیبایی شناسی بود و روشی برای تصور یافتن ویژگی های اعماق ذهن در ضمیر ناخودآگاه را سبب شد. در سال 1886میلادی بود که بیانیه سمبولیسم ادبی در پاریس انتشار یافت.

این جنبش در نقاشی توسط پل گوگن در سال 1886 م. آغاز شد. اما در سال 1891 م. بود که منتقدی به نام « آلبر اوریه » اصطلاح سمبولیسم را برای آثار گوگن^[1] و همچنین ونگوگ^[2] استفاده کرد.
در تابلوی پس از موعظه یا یعقوب با فرشته کشتی می گیرد ، گوگن زن های خدمتگزار کلیسا را در یک روز یکشنبه به تصویر کشیده که در حال تماشای کشمکش یعقوب با فرشته می باشند. این تابلو ترکیبی رویایی است که گوگن با درختی مورب حقیقت را از خیال جدا کرده و یک قلمرو خیالی را برای بیننده ایجاد نموده است. رنگ قرمز خاک ، لباس ویژه سیاه و سفید زنان روستایی و رنگ ختی نمادین زرد و آبی و سبزدر نمایش کشتی غالب است. این نقاشی با نگاهی عکاس گونه ، ساده سازی اشکال و به کار بردن علایم رمزی و نمادی و مفاهیم ذهنی هنرمند با نگاه سنتی به مناظر و با نقاشی اشیاه بی جان شکل گرفته است.

پس از موعظه یا یعقوب با فرشته کشتی می گیرد ، پل گوگن ، رنگ روغن روی بوم ، 73×92 سانتی متر ، 1888 م. ، محل نگهداری : نمایشگاه ملی اسکاتلند ، نیویورک

این جنبش می تواند واکنشی به اهداف طبیعت گرایانه مکتب امپرسیونیسم و اصول رئالیسمی که توسط کوربه^[3] وضع شده ، باشد. کوربه معتقد بود : «نقاشی اساسا هنری عینی است و فقط می تواند شامل بازنمایی چیزهایی شود که واقعی و موجودند ... شی انتزاعی به قلمرو نقاشی تعلق ندارد.»
سمبولیسم که ریشه در رمانتیسم داشت ، واقعیت صرف را همچون چیزی پیش پا افتاده خوار می شمرد و آن را به سمبل یا نمادی از تجربه درونی واقعیت تغییر می دهد. این سبک را با نئوامپرسیونیسم مورد مقایسه قرار دادند اما اندازه و حدود این مکتب بر مبنای ویژگی و محتوا فرق داشت. هنرمندان سمبولیست با بکار گیری علایم و نماد و ترکیب آن ها در سطوح بزرگ صاف ، رنگ را تحت تاثیر قرار داده و اشکال و موضوعات را در طرح های تاریک طراحی می کردند.
پیروان آن بر این باور بودند که تجسم عینی ، کمال مطلوبی در هنر نیست  و باید نقوش را به کمک نماد ها القا کرد. بر همین اساس آن ها عینیت را مردود دانسته و بر ذهنیت تاکید کردند. 
در نتیجه می توان گفت که در سمبولیسم ، واقعیت در ذهن تغییر شکل پیدا کرده و به طرز خاصی در برابر دنیا واکنش نشان می دهد. در حقیقت ، واقعیت با ژرف بینی اسرار آمیز هنرمند به نمادهایی تبدیل می شوند که در ورای دنیای حسی قرار دارند. 
ذهنیت افراطی هنرمندان سمبولیست آن ها را در برابر رسوم قراردادی جامعه صنعتی و تحت سیطره طبقه متوسط ترغیب کرد. ایشان می خواستند در درجه اول هنر را از هرگونه خصوصیت سودگرایانه پاک سازی کنند و شعار «هنر برای هنر» را به یک آیین و شیوه زندگی تبدیل کنند.
مضمون این جنبش اهمیت دادن به احساسات ، خواب و تصورات بود. تجربه عرفان و مذهب یک منبع محتوایی غنی را پدید آورد که هنرمندان می توانستند در خارج از فضای کارگاه هنری نقاشی کنند. موضوع کار هنرمندان سمبولیست روز به روز مرموز تر ، غریب تر ، درونی تر و رویاگونه تر می شود. این هنرمندان منابع ناآشنایی چون تاریخ ، اساطیر ، ادبیات شرق ، اقیانوسیه ، بیزانس ، ایران ، اروپای سده میانه و رنسانس آغازین را موضوع کار خود قرار دادند و در لابلای آن ها به دنبال شکل هایی نو بودند.
هنرمندانی چون اُدیلُن ردُن^[4] ، گوستاو مورو^[5] ، پووی دو شاوان^[6] در فرانسه ، تُرُپ^[7] در هلند ، هُدلِر^[8] در سوییس ، کلیمت^[9] در اتریش ، وروبل^[10] در روسیه ، مالچوسکی^[11] در لهستان ، فردریش^[12] در بلژیک ، سگانتینی^[13] در ایتالیا و حتی رایدر^[14] در آمریکا با این جنبش پیوند داشتند.

خارهای سرخ ، ادیلون ردن ، پاستل روی کاغذ ، 37 × 51.5 سانتی متر ، محل نگهداری : مجموعه خصوصی

پرتره آدل بلوخ باوئر اول (بانوی طلایی یا زن طلایی) ، گوستاو کلمیت ، رنگ روغن و نقره و طلا بر روی کرباس ، 138 × 138 سانتی متر ، محل نگهداری : گالری نئو نیویورک

پانویس

1.گوگن (Gauguin) : پل گوگن ، نقاش ، پیکره ساز ، چاپگر فرانسوی (1903-1848) ؛ در جوانی به نقاشی علاقمند بود و به تشویق پیسارو وقت بیشتری را به کشیدن نقاشی اختصاص داد. او در چند نمایشگاه گروهی امپرسیونیست ها شرکت کرد. او از نخستین هنرمندان اروپایی بود که به هنر شرق کهن جلب شد و سنت طبیعت گرای اروپایی را کنار گذارد و علیه واقع گرایی امپرسیونیست ها و برداشت های علمی نئو امپرسیونیست ها واکنش نشان داد. رنگ را مستقل از کارکرد توصیفی و با تاکید بر ارزش های تزئینی و عاطفی آن در سطح های تخت به کار گرفت. ارزش واقعی او در دنیای هنر پس از مرگش شناخته شد. یادواره گوگن در سالن پاییز آغازی برای معرفی دستاورد هنری او بود و دیری نگذشت که جنبش های فوویسم و اکسپرسیونیسم اصول کارش را دنبال کردند. از آثار وی : چهره هاله دار نقاش ، زنان اهل تاهیتی ، ماه و زمین ، اسب سپید ، مجسمه زن اهل کاراییب.

2.گُخ (Gogh) : وینسِنت وان گخ (ونسان ونگوگ) ، نقاش هلندی (1890-1853) ؛ در زمره هنرمندانی قرار دارد که با کشف ارزش های بیانی و نمادین رنگ و شکل ، مفهومی نو برای نقاشی خلق کرده اند. در پاریس تحت تاثیر امپرسیونیسم ، تحولی اساس در نقاشی هایش بوجود آمد. او با درک غنای رنگ امپرسیونیست ها ، از نقاشی خاکستری دست کشید. آثار و دستاورد های او بر فوو ها و اکسپرسیونیسم های آلمانی بسیار تاثیرگذار بود. از  آثار ونگوگ : طبیعت بی جان کلاه و پیپ ، تک چهره بابا تانگی ، شب پر ستاره ، چهره خود نقاش با گوش مجروح ، چشم اندازی با گاری و قطار.

3.کوربه (Courbet) : گوستاو کوربه ، نقاش فرانسوی (1877-1819) ؛ رهبر جنبش رئالیسم فرانسه و یکی از شخصیت های پرنفوذ در دنیای هنر سده نوزدهم بود.پرده نقاشی تدفین در ارنان یکی از مهم ترین آثار واقع گرایانه او به شمار می آید. از دیگر آثار وی : سنگ شکنان ، بوجار گندم ، موج.

4.ردُن (Redon) : اُدیلُن ردُن ، نقاش ، چاپگر و نویسنده فرانسوی (1916-1840) ؛ به سبب جنبه های تخیلی و نمادین در آثارش در زمره هنرمندان سمبولیست به شمار می آید. او همواره میان دو قطب تصویرآفرینی از واقعیت و خیال در نوسان بود. او اعتقاد داشت که فقط در رویارویی با واقعیت است که می تواند خیال پردازی کند. از آثار وی : غول یگ چشم ، بودا ، گل های وحشی در گلدان.

5.مورو (Moreau) : گوستاو مورو ، نقاش و معلم فرانسوی (1898-1826) ؛ از نقاشان وایسته به جنبش سمبولیسم می باشد. او پیرو سنت طبیعت گرایی بود و عمدتا موضوع های اساطیری قصه های عهد قدیم را با جزئیات نقاشی می کرد. نقاشی های خیال انگیز او مورد توجه نویسندگان اواخر قرن نوزدهم و سوررئالیست های سده بیستم فرار گرفته است. از جمله آثارش : سالومه.

6.پووی دو شاوان (Puvis de chavannes) : پیِر پووی دو شاوان ، نقاش فرانسوی (1898-1824) ؛ او بیشتر به خاطر نقاشی های دیواری اش شهرت دارد. او از نقاشان مهم جمهوری سوم فرانسه و مشهور به «نقاش فرانسه» بود. از آثار وی : ماهیگیر فقیر ، مرگ و دوشیزه ، رؤیا

7.تُرُپ (Toorop) : یان تئودور تُرُپ ، نقاش ، طراح گرافیک و تصویرگر هلندی (1928-1858) ؛ از پیروان نقاشی سمبولیسم بود ،  او ابتدا با اسلوب نقطه گذاری به نقاشی موضوعات اجتماعی می پرداخت سپس به نوعی هنر تزئینی متشکل از خطوط منحنی برگرفته از هنر خاور زمین روی آورد ؛ مانند نقاشی سه عروس. .ی در اواخر عمر به موضوعات مذهبی روی آورد ؛ مانند نقاشی دختر و قوها.

8.هُدلِر (Hodler) : فردیناند هدلر ، نقاش سوئیسی (1918-1853) ؛ اگر چه او تا اندازه ای به سمبولیسم وابسته بود اما پیام آور اکسپرسیونیسم نیز محسوب می شود. از آثار وی : به سوی لایتناهی ، نگاهی به درون ناشناخته ها ، هیزم شکن.

9.کلیمت (Klimt) : گوستاو کلیمت ، نقاش و طراح اتریشی (1918-1862) ؛ کارهای برتر او عبارتند از نقاشی ، نقاشی‌های دیوارنما ، انگاره و کارهای هنری دیگر . موضوع و سبک اصلی نقاشی‌های کلیمت اندام برهنه زنان بود، کلیمت همچنین بنیانگذار و اولین رئیس کانون انجمن جدایی وین بود. محبوبیت و افزایش قیمت تابلو های گوستاو کلیمت در حراجی‌ از سده بیستم میلادی آغاز شد. از آثار وی : مرگ و زندگی ، چهره الیزابت باخفن.

10.وروبل (Vrubel) : میخائیل وروبل ، نقاش ، طراح ، معلم و تصویرگر روسی (1910-1856) ؛ چنین بر می‌آید که شیوه غیر معمول آثار وی، تحت تأثیر نقاشی های پسین بیزانس و نقاشی های اولیه رنسانس باشد. از جمله آثارش : فالگیر.

11.مالچِوسکی (Malczewski) : یاسک مالوچسکی ، نقاش لهستانی (1929-1854) ؛ او را پدر نمادگرایی لهستان می دانند. مالچوسکی در آثار خلاقانه‌اش سبک مرسوم زمانه را با مایه های تاریخی ، سنت های یونانی و مسیحی ، اسطوره شناسی فولکلور ، عشق به فضاهای طبیعی و رمانتیسم استقلال طلبانه و شهیدپرور لهستانی می آمیخت.

12.فردریش (Friedrich) : کاسپار داوید فردریش ، نقاش و منظره پرداز آلمانی (1840-1774) ؛  از پیشگامان جنبش رمانتیسیسم در اوایل قرن نوزدهم بود. او بیشتر به خاطر منظره های دوره میانه فعالیت هنری اش مطرح است.

13.سگانتینی (Segantini) : جووانی سگانتینی ، نقاش ایتالیایی (1899-1858) ؛ هنرمندی خود آموخته بود که روش خاصی در رنگ پردازی را به کار می برد. موضوعات نقاشی وی بیشتر از کوه های آلپ می باشد. از آثار مهمش کیفر تجمل را می توان نام برد.

14.رایدر (Ryder) : آلبرت پینکم رایدر ، نقاش آمریکایی (1917-1847) ؛ هنرمندی رمانتیک و سرشار از خیال پردازی شاعرانه بود. منظره های کوچک اندازه ، صحنه های شبانه دریایی و موضوعات نمادین و ادبی از موضوعات نقاشی های وی به شمار می آمدند. از جمله آثارش : معبد ذهن ، مرگ سوار بر اسب ، زحمتکشان دریا.