قلمتراش

قلمتراش (penknife)

نوعی چاقو است که جنس تیغه آن از فولاد مرغوب تهیه شده و دارای دو تیغه است. تیغه نازکتر و ظریف تر که برای تراشیدن و بازکردن میدان قلم به کار می رود و تیغه ستبرتر و کلفت تر که برای قط زدن قلم به کار گرفته می شود.

استاد ابوالفضل نظم پرور ، از استادان بزرگ قلم تراشی در ایران بوده است. نفاست قلم تراش های ساخته شده توسط وی به قدری است که مجموعه داران و موزه ها نیز تمایل به جمع آوری و نگهداری آن ها دارند.

بیشتر قلمتراش سازان برای ساخت تیغه و فنر چاقو از فنر اتومبیل و یا فولاد های مشابه استفاده می کنند اما استاد نظم پرور از سوهان های نیکلسون و ماه نشان سوئدی برای این کار استفاده می کرده است. به این ترتیب که ابتدا سوهان را در کوره سرخ کرده ، چکش کاری می کند و با روغن موتور اتومبیل قطعات مورد نظر را آب می دهد ؛ آب را باید کم و زیاد کرد و به اصطلاح عیار کرد تا متعادل شود زیرا اگر آب زیاد داده شود تیغه چاقو در اندک زمانی «لب پر» و به صورت اره در می آید و تیغه چه موقع آب دادن و چه موقع چکش کاری نباید بیش از اندازه سرخ و گداخته شود و یا بالعکس ، زیرا به فولاد لطمه وارد می آید و استقامتش کم می شود.
پس از آب دادن فولاد ، با سنگ سمباده ناهمواری های فولاد را از بین می برند و سپس با سنگ تیز کن معروف به « سنگ رومی » آن را تیز کرده و صیقل می دهند.

دسته چاقو را معمولا از شاخ گوزن ، استیل ، مسوار ، شاخ گاومیش و اخیرا از نوعی پلاستیک سخت می سازند. قلمتراش های سفارشی گاهی اوقات با دسته صدف یا نقره و یا عاج ساخته می شوند.

از بین قلم تراش های خارجی ، قلمتراش های ساخت انگلستان از سایر قلمتراش ها معروف تر و ساخت کارخانه راجرز بیشتر از سایر انواع آن علاقمند داشته است.

تراش قلم

برای تراشیدن قلم باید آن را از سَرِ نازک تر تراشید به این ترتیب که قلم را در یک دست گرفته و با دست دیگر به وسیله تیغه نازک قلمتراش طوری پوست و گوشت یک طرف قلم را بر می داریم که که سَرِ قلم طرف تخت تر و پخته تر ان واقع شود و بعد پهلوهای قلم را تقریبا برابر و اندازه هم خالی می کنیم هرچند پهلوی چپ را می توان از پهلوی راست بیشتر خالی کرد (به پهلو و نوک راست قلم «وحشی»^[1] و به پهلو و نوک و چپ قلم « انسی»^[2] و به تمام قسمت تراشیده شده تا سَرِ قلم «میدان قلم» گفته می شود.)

طول میدان قلم در یک قلم معمولی بایستی برابر به دور همان قلم باشد. لازم به تذکر است که در قلم های کتابت و ریز (خفی) و قلم های درشت (جلی)  و کتیبه میدان قلم باید کوتاه تر از حد معمول باشد. در قلم کتابت و خفی به علت نازکی نوک قلم و در قلم درشت و کتیبه به علت قطر زیاد قلم و نیز این که اگر میدان کوتاه تر باشد تعادل قلم بیشتر خواهد بود.

بعد از آن که میدان قلم را تراشیده و پهلو ها را با برابر هم خالی کردیم پشت قلم را با قلمتراش کمی برمی داریم و یا پوسته آن را کمی خراش می دهیم به دلیل این که مرکب روی آن به اندازه بایستد چرا که پوست قلم لیز است و اگر پشت نوک قلم را بر نداریم مرکب از روی آن لیز خورده و به حالت قطره روی صفحه می چکد. برای این کار یک بار قلم را موقتا قط زده و سپس توک قلم را روی قط زن قرار می دهیم و با نیش قلمتراش درست در وسط آن شکافی بوجود می آوریم که آن را «فاق قلم» می نامند. حد معمول طول فاق می تواند حداقل برابر دَمِ قلم (نوک قلم) و تا حدود یک سوم طول میدان قلم باشد. (فاق قلم را می توان قبل از برداشتن پشت آن با فشار بر روی قط زن بوجود آورد.)
 قدما به جای خراش دادن و یا برداشتن توک قلم آن را با خاک می ساییدند.

تراش قلم ، اُنسی ، وحشی ، میدان قلم

پانویس

1. وحشی : به معنای لایه بیرونی و خارج هر چیزی است.

2. اُنسی : به معنای هسته مرکزی و درون هر چیزی است.