خط محقق

خط محقق

کسی که حسن و خط دوست در نظر دارد   محقق است که او حاصل بصر دارد _«حافظ»

حافظ در این بیت به صورت ایهام تناسب یادآور خط محقق است.

این خط را پدر خطوط عربی دانسته اند. نزدیک ترین خط به کوفی ساده و بنایی است. در آن اشکال حروف یکدست ، یکنواخت و درشت اندام با فواصل منظم و بدون تداخل حروف با کمال روشنی و وضوح بود و در قدیم مقیاسی برای دیگر خطوط و منشا پیدایش اقلام دیگری بوده است. به این خط عراقی و همچنین وَرّاقی نیز گفته می شد.

کلمه محقق اسم مفعول از باب حقق ، یحقق و تحقیق است و در فرهنگ نفیسی به معنای سخن استوار و جامه محکم بافت و نام خطی از اقلام سته است و چنانکه مشهود است معانی محکم و استوار بر این خط صادق است. در واقع محقق نامی بود که نخست به خط اولیه ای داده شد که حروف آن به اندازه حروف کوفی زاویه دار بود و کشیده هایی موزون داشت. در این خط به جزئیات توجه شده بود که این نکته در آن زمان نشانه کمال بود و در نتیجه خطی بود « به تحقیق پرداخته ».

خط محقق اولین خطی است که ابن مقله آن را مورد تذهیب و هندسی شدن قرار داد. کمال آن نیز به دست ابن بواب تحقق یافت که با رسم عناصر کم افت و کشیده در زیر خط به منظور القاء پویایی و رسم خطوط قائم کشیده شده به منظور ایجاد شکوه اقدام کرد. این تحول باعث شد که خط محقق متجاوز از چهار قرن در سراسر سرزمین های اسلامی عراق و ایران ، مصر و شام – دوران مملوک ها و ایران ایلخانی خط برگزیده کتابت قرآن باشد. نخستین قرآن نوشته شده با خط محقق در سال 555 هجری در ایران کتابت شده است.

دارای یک دانگ و نیم دور و چهار دانگ و نیم سطح است و در واقع دارای حروفی درشت اندام و واضح می باشد. قط قلم باید محرف باشد.

از دیگر ویژگی های این خط ، خطوط قائم طویل و عدم هرگونه امتداد یا عنصر تزئینی در زیر خط است. 

حروف خط محقق نسبت به خط کوفی دارای زاویه کمتر و همراه با پیوند های خطی فاصله دار بود و تمام اجزای  خط با دقت زیادی کتابت می شد. همچنین حرکات و ضوابط ظریف تر از خط ثلث گذاشته می شود و علایم تزئینی آن ساده تر و کمتر از ثلث است. در این خط هیچ حرفی با حرف دیگر اشتباه گرفته نمی شود چون هر حرف شکل ثابت و معین خود را دارد. دسته الف از سایر خطوط بلندتر دیده می شود و بر ابتدای سر آن ها به اندازه نقطه ای سرک گذاشته می شود. سنگینی کلمات بیشتر در یک سطر بدون تاخیر در مرکز ثقل قرار می گیرد.

به دلیل شباهت بعضی از حروف محقق به ثلث کم کم این خط جای خود را به خطوط ثلث و ریحان داد.