خط ریحان

خط ریحان

همیشه تا به بهاران هوا به صفحه باغ   هزار نقش نگارد ز خط ریحانی _«حافظ»

دارای یک دانگ و نیم دور و چهار دانگ و نیم سطح می باشد. اگر چه بعضی آن را مشتق از خط نسخ می دانند اما بهر حال از ثلث و نسخ لطیف تر است و همین لطافت است که بعضی می پندارند به تشابه گیاهی با ساقه لطیف این نام را بر آن نهادند. این ویژگی از آن رو تشدید می شود که خطوط قائم و عناصر تزئینی حروف آن به تندی و تیزی هایی ختم شده و اعراب حروف هم بسیار ظریف و با قلمی ریزتر کتابت می شود که گاهی رنگ مرکب هم در اعراب گذاری ها متفاوت می باشد. بسیاری دیگر آن را تابع خط محقق می دانند ، به هر صورت اگر خط ریحان از محقق هم مشتق نشده باشد به مرور ، به آن نزدیکی و شباهت بسیاری پیدا کرده است به آن میزان که خواهر محقق به حساب می آید. عرض قطع قلمی که با آن خط ریحان تحریر می شود به اندازه نصف عرض محقق است. از اصول مشترک خط ریحان با خط محقق این است که مرکز حلقه حروف هرگز پر نمی شود اما بر عکس آن تزئینات زیر خط دارند. از ویژگی های دیگر این خط در مقایسه با خط ثلث نیز این است که خطوط قائم آن مستقیم و ممتد می باشد و قوس های آن از قوس های ثلث بازتر است.

این خط در سده هفتم و هشتم هجری از خطوط مطلوب تحریر قرآن های بزرگ بوده و در دوره ایلخانان و سلاطین مصر رواج کامل داشت. بسیاری وضع این خط را به ابن مقله نسبت داده اند اما قدیم تر از او ، خوشنویسی به نام « علی ابن عبیده الریحانی » این خط را نوشته و ظاهرا نام خود را نیز بر این خط گذارده است.

فضل ابن سهل ذوالریاستین ، ابن مقله ، ابن بواب و پس از اینان یاقوت مستعصمی ، احمد سهروردی ، پیر یحیی و جعفر بایسنقری از خوشنویسان صاحب نام این خط هستند که در نوشتن خط محقق نیز تبحر داشتند.

این خط بیشتر از دیگر خطوط مورد توجه شاعران بوده و معمولا برای نوشتن قرآن و ادعیه از آن استفاده می کردند.