خط توقیع

خط توقیع (امضا)

این خط در عصر مامون ابداع شد و ظاهرا از خطی به نام ریاسی که خلفای عباسی آن عصر ، برای امضا به کار می بردند مشتق شده است. در قدیم فرامین و نامه های خلفا و وزرا و همچنین برخی نوشته های دیوانی با این خط نگاشته می شد. به همین جهت برای این خط عنوان توقیع در نظر گرفته شد.

این خط در حدود قرن پنجم به کمال رسید که بنا به نظریاتی توسط احمدبن محمد صورت گرفت. او خود از شاگردان با واسطه ابن بواب بوده و معروف است که او خط رقاع را نیز قانونمند کرده است. این خط در اواخر قرن نهم در ترکیه شکل دیگری به خود گرفت و بیشتر به خط ثلث نزدیک گردید.

خطوط توقیع از رقاع ضخیم تر است و قوس های آن کم انحناتر است (به همین جهت سنگین به نظر می رسد) اما در بسیاری از خصوصیات آن با خط رقاع وجه اشتراک دارد.

بسیاری این خط را مشتق از خط ثلث می دانند. این خط دارای سه دانگ دور و سه دانگ سطح است ؛ به عبارتی دور آن از خط ثلث بیشتر است. قواعد و حروف آن در کتابت نظیر ثلث است اما ترکیبات آن فشرده تر و اتصالاتش نیز بیشتر است. به علاوه این که در خط توقیع پری و فربهی خطوط یکسان است و تشعیرات ثلث را ندارد. حروف توقیع گردتر و گودتر از ثلث به قلم می آید. باز و بسته بودن حروف (ف ، ق ، م ، و ، حلقه ل ) را در توقیع مجاز دانسته اما به ضرورت بسته می نویسند.
کوچک تر بودن حروف توقیع از ثلث موجب سهولت و روانی آن در کتابت بوده است. علاوه بر این ها ، در پایان قرآن ها و کتاب ها ، نام سفارش دهنده یا کسی که کتاب به او اهدا شده بود و نیز تاریخ و مکان تحریر و نام کاتب را به خط توقیع می نوشتند.

در ایران به تدریج خط رقاع که آسان تر بود جای خط توقیع را گرفت.