مجسمه

در فرهنگ دهخدا در تعریف «تندیس» چنین آمده است: «تندیس به معنی تن مانند است ،دیس به معنی مانند باشد و به معنی صورت و تمثال و پیکر و کالبد و قالب و جثه نیز آمده است اعم از انسان و حیوانات دیگر. به معنی تندس ؛ از : تن + دیس ، جزو دوم از مصدر «دئس» اوستایی به معنی نمودن و نشان دادن ، یعنی تن نما.»

و اما «مجسمه» چنان که در فرهنگ نامه عمید معنی شده جسمی است که از گچ یا فلز به صورت انسان یا حیوان درست کنند.

با توجه به تعاریف ارائه شده می توان گفت که به هر جسم ساخته شده از گل ، گچ ، سنگ یا فلز که دارای صورت و شکل که شبیه موجودی بی جان یا جاندار باشد «مجسمه» گفته می شود.

در ایران باستان تا پیش از دوره صفویه ، برای بزرگداشت و یادبود قهرمان ها ، ادبا ، عرفا و دانشمندان ، احجامی از نیم تنه آن ها یا به مقتضای شخصیت متوفی از مجسمه شیر به عنوان سمبلی از شجاعت و دلیری پیکرتراشی می شد و بر مزار وی نصب می گردید. البته لازم به ذکر است که در مناطق مختلف ایران ، تفاوت چشمگیری در شکل و سبک و محتوا وجود داشته است. به عنوان مثال در فارس و خوزستان بیشتر احجام سنگی به شکل شیر و در بخش هایی از آذربایجان از قوچ و اسب در مقبره ها استفاده می کردند. این مجسمه ها آغاز هنر مجسمه سازی در ایران می باشند.

با ظهور اسلام مجسمه به عنوان بت حرام اعلام شد ؛ هنر اسلامی همیشه تلاش نموده از فرم های مادی دور شده و با نقوش تجریدی ، اسلیمی و ختایی ، معانی برآمده از تعلیمات دین مبین اسلام را انتقال دهد.

سرانجام هنر مجسمه سازی در دوران کریم خان زند دوباره زنده شد. پس از آن اثر شاخص « تخت مرمر » در دوره فتحعلی شاه قاجار ساخته شد که به جای پایه برای آن از مجسمه استفاده شده است. ناصر الدین شاه نیز با دادن اجازه استفاده از قورخانه ( کارخانه اسلحه سازی ) اقدام مهمی در زمینه مجسمه سازی انجام داد. امکانات ریخته گری مناسبی برای ساخت اسلحه وجود داشت و به این ترتیب امکان استفاده از این ابزار برای مجسمه سازان فراهم گردید.

تخت مرمر

مجسمه سازی به شیوه اروپایی با شروع به کار کردن مدرسە صنایع مستظرفه در ایران تعلیم داده شد و نسل جدیدی از مجسمه سازان همچون ابوالحسن صدیقی که ازآن مدرسه فارغ التحصیل شد ، پرورش یافتند.

در این دوران مجسمه هایی به عنوان هدایا و یا سفارش و خرید های شاه و دیگران در طی سفر های خارجی به ایران وارد می شدند. این پیکره ها از برنز یا چدن ساخته شده بودند و در محوطه کاخ ها و اماکن سلطنتی همچون حوض ها و حیاط کاخ گلستان نصب می شدند.

مجسمه سازی در دوران پهلوی نیز بسیار رونق داشت و آثار فلزی بسیاری از این دوران به جای مانده است. در پی وقوع انقلاب اسلامی مجسمه سازی دوباره با تحریم مواجه شد. از اوایل انقلاب برخی از هنرمندان مجسمه ساز مانند طاهر شیخ الحکمایی ، حسین فخیمی ، ناصر پلنگی با پرسش از علما و بزرگان دینی از جمله علامه جعفری ، فاضل لنکرانی و چند تن دیگر پیگیر این مطلب شدند که هر آن چه که مورد پرستش قرار گیرد بت محسوب می گردد و مجسمه ها لزوما بت نیستند و همچنین تلاش کردند از مجسمه سازی تصویری مطابق با دیدگاه ها و باورهای مردم و موضوعات مورد علاقه آن ها ارائه دهند. بدین منظور مجسمه های « مادر شهید » ، « عروج » ، « تختی » توسط حسین افخمی ساخته شد.

و اما آنچه که مد نظر ما می باشد مجسمه هایی است که از دید زیبایی شناسانه مورد بررسی و برای دکور در منازل مورد استفاده قرار می گیرد.

مجسمه اسب از جنس برنز

در گذشته مجسمه ها از سنگهای گرانبها ، شیشه و فلزات مختلفی چون طلا ، برنز ، برنج و ... به شیوه های ریخته گری ، قلم زنی و حجاری ساخته و پرداخته می شدند ؛ امروزه بیشتر مجسمه ها از مصالحی همچون گچ و سیمان ساخته می شوند.

مجسمه طوطی ، کریستال ، ساخت فرانسه ، قرن بیستم ، کارخانه سازنده لالیک ، محل نگهداری : موزه کاخ رامسر

مجسمه یا تندیس فرشته ، ساخته شده از سیمان و رزین

گردآوری و تهیه :

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• نقد و بررسی دلیل اجماع بر حرمت مجسمه سازی / سید محمد رضا حسینی / پژوهش های فقهی/ سال 1394 / شماره 3
• مجسمه و مجسمه سازی / طاهر شیخ الحکمایی/ مطالعات هنر های تجسمی / سال 1382 / شماره 20
• سیر تحول هنر مجسمه سازی ایران / مینا طلایی ، دکتر غلامعلی حاتم / فصل نامه علمی پژوهش هنرهای تجسمی نقش مایه / سال 1390 / شماره 9
• بررسی حجم پردازی دوره قاجار از صخره نگاری باستانی تا مجسمه همایونی / عبدالمجید حسینی راد / نشریه هنرهای زیبا - هنرهای تجسمی / سال 1391 / شماره 3