حشرات در کهربا

حشرات در رده بی مهرگان قرار دارند و بزرگ ترین گروه را در میان بندپایان به خود اختصاص می دهند. بدن این جانوران از سه قسمت سر ، سینه و دُم تشکیل شده و دارای اسکلت خارجی می باشد. کلیه قسمت های ذکر شده به وسیله پوشش کیتینی که توسط جانور ترشح می شود محافظت می گردد.
حشرات تقریبا در تمام نقاط کره زمین اعم از خشکی ، دریا ، هوا و همچنین آب های شیرین دیده می شوند.

حشره در کهربا

حشرات در کهربا 

میلیون ها سال قبل ، جنگل های عظیمی سطح زمین را پوشانده بودند. برخی از درختان جنگل ، از تنه و شاخه هایشان صمغ به بیرون تراوش می کردند. علت تراوش صمغ هنوز به طور کامل مشخص نشده ولی دلایل مختلفی در این باره مطرح شده است :

• ساز و کاری دفاعی در مقابل حمله حشرات و قارچ ها
• ایجاد پوششی برای تنه درخت برای جلوگیری از خشکی 
• کمک به تولید مثل گیاه از طریق گرده افشانی با جذب حشرات حمل کننده گرده
• واکنش نسبت به خسارات ناشی از طوفان و تغییرات آب و هوا

صمغ ها در هنگام تراوش حالتی نرم و خاصیتی پلاستیکی دارند و با گذشت زمان کم کم شروع به سخت شدن می کنند.
کهربا صمغ فسیل شده ای است که موجودات زیادی را به صورت بسیار عالی حفظ کرده است. این محتویات و ناخالصی های فسیلی باعث ارزشمند شدن کهربا می گردد. چرا که این موجودات میلیون ها سال است که در کهربا به دام افتاده اند و به دانشمندان برای بررسی نوع موجودات و حیات آن ها در گذشته کمک می کند. تاکنون محتویات فسیلی بسیار زیادی از مناطق گوناگون دنیا به گزارش رسیده است. بررسی ها نشان می دهد که بیشترین موجودات محبوس شده در کهربا حشرات می باشند.

در اینجا به طور مختصر یه تافونومی کهربا می پردازیم. منظور از «تافونومی» تمامی مراحلی است که بدن جاندار پس از مرگ طی می کند و معمولا شامل سه مرحله قبل از دفن ، هنگام دفن و پس از دفن می شود.

تافونومی حشرات در کهربا

توضیح تصویر:

A ) زمانی که حشره در صمغ به دام می افتد.
B ) ممکن است محل به دام افتادن و تجمع صمغ در شکاف های داخلی و حفره های درون چوب و زیر و بین پوست درخت باشد.
C ) زمانی که صمغ تحت فشار نباشد امکان دارد قطرات آن به حالت استالاکتیت^[1] در آید و جریان یابد و در این حالت حشره به دام افتد.
D ) ممکن است توسط ریشه ها در زیر خاک و در قسمت های هوازی صمغ تولید شود و در بن درخت و اطراف آن ، توده های بزرگی از صمغ تجمع یابد و حشرات در آن گرفتار شوند.
E ) در اکثر حالات مشخص نیست که صمغ به همراه درخت فسیل شده به حوضه رسوبی حمل شده و یا به طور جداگانه حمل شده است.
F ) صمغ ها به طور مستقیم از درخت و یا در اثر فرسایشی که در خاک ها رخ می دهد داخل آب می شوند.
G ) نهشته های^[2] صمغ معمولا به همراه رسوبات غنی از مواد آلی تجمع می یابند.
H ) مرحله ای که صمغ باید طی کند تا به کهربا تبدیل شود با دفن شدن صمغ بین رسوبات شروع می شود.
I ) بنابراین واضح است که کهربا با گذر زمان در محلی دور از درخت شکل می گیرد و سخت می شود.

دیرینه شناسان می توانند بر اساس محتویات فسیلی کهربا سن آن را نیز تعیین کنند. در کشور میانمار با یافتن حشره ای محبوس در کهربا توانستند سن کهربا را کرتاسه[3] تعیین کنند. این نمونه با توجه به قدمتش کمک قابل توجهی به مطالعه زیست شناسی تکاملی و تحول حشرات می کند.

محل عمده کهرباهای دارای حشرات :

• لبنان

قدیمی ترین کهربای شناخته شده حاوی حشرات در لبنان یافت شده است. این کهربا در بخش جزین قرار داشته و سن آن به کرتاسه پیشین می رسد.

• نیوجرسی آمریکا 

کهربایی با سن کرتاسه در نیوجرسی کشف شده که شامل قدیمی ترین موریانه های شناخته شده می باشد. از این کهربا می توان اطلاعات زیادی درباره آب و هوا و اکوسیستم آن زمان نیز به دست آورد.

• بالتیک

نهشته های کهربای بالتیک ، بزرگ ترین نهشته ها از این گونه در جهان هستند. صدها هزار تُن کهربا طی قرون متمادی از این نواحی استخراج شده است. سن کهربای بالتیک به ائوسن^[4] پیشین می رسد. اغلب این کهرباها را در الکل فراوری کرده و جلا می دهند و از مقادیری از آن ها در ساخت جواهرات استفاده می کنند.

کهربای بالتیک

• جمهوری دومنیکن

سن کهرباهای این منطقه ائوسن می باشد و موجودات متنوعی در آن ها یافت می شود و جواهرات کهربایی زیبایی با آن ها تولید می کنند.

• کلمبیا

این کشور دارای بزرگترین نهشته های کوپال جهان است. کوپال مرحله ای بین صمغ و کهربا می باشد. برخی محققان بر این عقیده اند که این کوپال بیش از 10 میلیون سال سن دارد اما برخی دیگر سن آن را کمتر از هزار سال تخمین زده اند. این قضیه هنوز در دست بررسی قرار دارد.

کشور ها و اماکن دیگری نیز هستند که در آن کهربای حشره دار یافت می شود اما نسبت به کشورهای فوق از اهمیت کمتری برخوردارند. این کشورها عبارتند از : استرالیا ، زلاندنو ، آنگولا ، کنگو ، تانزانیا ، ماداگاسکار ، کنیا ، نیجریه ، فرانسه ، ایتالیا ، مجارستان ، رومانی ، روسیه ، اسپانیا ، بریتانیا ، کانادا ، آمریکا ، برزیل ، مکزیک و ... .

کلکسیون موزه تاریخ طبیعی لندن دارای سه هزار نمونه کهربا و کوپال دارای حشره است. این نمونه ها عمدتا از بالتیک ، دومنیکن ، برمه ، شرق آفریقا ، لبنان ، مکزیک ، برنئوی ، سیسیل و کلمبیا جمع آوری شده اند. از این تعداد نمونه ، سیصد عدد آن متعلق به کلکسیون «هرمان لئو» می باشد. او در سال 1850 میلادی تعدادی از گونه های مگس کهربای بالتیک را نام گذاری کرده است. این موزه دارای 200 نمونه از کلکسیون شرکت « استنشن و بیکر» است. این شرکت در دهه 1880 میلادی موزه ای را با ده هزار نمونه کهربای بالتیک دارای حشره بنیان گذاشت. متاسفانه اغلب نمونه های این موزه در طول جنگ جهانی دوم تخریب یا مفقود شدند.

نمونه ای از حشره در کهربا از موزه تاریخ طبیعی لندن

انواع حشرات در کهربا

حشرات محبوس در کهربا معمولا کوچک هستند (کمتر از 5 میلی متر) ، زیرا حشرات بزرگ می توانستند خود را از این دام چسبناک بیرون آورند. کوچک ترین حشره ای که در کهربا محفوظ مانده ، زنبور انگلی با 0.3 میلی متر طول در کهربای دومنیکن است که فقط از طریق میکروسکوپ قابل مشاهده می باشد. این زنبور به احتمال زیاد انگل تخم حشرات دیگر بوده است.
حشرات درون کهربا شامل ساس ، مورچه ، جیرجیرک درختی ، شته ، مگس و ... می شوند که از شیره درختان تغذیه می کردند. بر خلاف تصور عموم ، پشه در کهربا بسیار نایاب هستند. اما مگس ها عمومیت بسیار زیادی در کهربا دارند زیرا همواره بر روی تنه درختان نشسته و راه می روند بنابراین احتمال به دام افتادن آن ها زیاد بوده است. مگس قارچی در کهربای بالتیک بسیار عمومیت دارد.
حشرات شکارچی نیز در کهربا یافت شده است. این حشرات شامل انواع مگس بزرگ ، ساس قاتل (بسیار کمیاب) و ... می باشد.
سوسک ها از جمله سوسک چوب خوار نیز در کهربای بالتیک بسیار بافت می شوند.
موریانه ها در کهربای دومنیکن بسیار دیده می شوند. اما سنجاقک ها به طور تصاوفی در کهربا به دام می افتادند چرا که آن ها ارتباط مستقیمی با درختان تولید کننده کهربا نداشته اند و شاید برای استراحت بر روی تنه درختان توقف می کردند.

لازم به ذکر است که وقتی حشره در صمغ به دام افتاد ، باکتری ها و آنزیم ها کارشان را در روده ادامه داده و حشره را از داخل می پوسانند. در واقع بسیاری از حشراتی که در کهربا حفظ می شوند ( به خصوص در دریای بالتیک ) کاملا توخالی و بدون هر بافت حفظ شده ای می باشند.

حشره ای در کهربا

پانویس

1. استالاکتیت : ستونی از مواد معدنی است که به صورت قندیلی از سقف غار آویخته باشد.

2. نهشته : هر نوع ماده موجود در زمین سست یا سخت که بر اثر فرایند یا عاملی طبیعی انباشته شده باشد.

3. کرتاسه : بعد از تریاس و ژوراسیک سومین دوره دوران میانه‌زیستی است که در 145.5 تا 65 میلیون سال پیش بود و در واقع هفتاد میلیون سال به طول انجامید و از این لحاظ طولانی‌ ترین دوره در میانه‌زیستی به شمار می رود.

4. ائوسن : از دوره های زمین‌شناسی است و به 56 میلیون سال پیش تا 33.9 میلیون سال پیش گفته می‌شود. در دوره ائوسن آب‌ و هوای زمین به طور چشمگیری گرم و مرطوب بوده‌ است به طوری که اوایل ائوسن ، گرم‌ترین آب‌ و هوای 100 میلیون سال گذشته زمین را داشته‌ است.

تحقیق و گردآوری :

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• کهربا و اهمیت آن در دیرینه شناسی / جهانبخش دانشیان / مجله رشد زمین شناسی / سال 1383 / شماره 38
• حشرات در کهربا / محمدرضا کبریایی زاده / مجله رشد زمین شناسی / سال 1387 / شماره 54