جمهوری دموکراتیک آلمان

پس از پایان یافتن جنگ جهانی دوم کشور آلمان به چهار بخش تقسیم شد. بر اساس توافقات چهار کشور اتحاد جماهیر شوروی، ایالات متحده آمریکا، بریتانیا و فرانسه در کنفرانس «یالتا / Yalta» (شهری در کریمه) که چند ماه پیش از پایان جنگ جهانی به مدت 8 روز در شبه جزیره کریمه برگزار شد تصمیم بر این شد که بخش غربی آلمان در اختیار بریتانیا، فرانسه و آمریکا و بخش شرقی در اختیار اتحاد جماهیر شوروی قرار گیرد. پایتخت آلمان یعنی برلین که در خاک آلمان شرقی واقع بود نیز بین چهار کشور تقسیم شد. مثل تقسیمات کشوری غرب برلین در کنترل شوروی و شرق آن در کنترل فرانسه، بریتانیا و آمریکا قرار گرفت. آلمان شرقی با نام رسمی جمهوری دموکراتیک آلمان جزو دولتهای کمونیستی و بلوک شرق شد. آلمان شرقی در 7 اکتبر 1949م. در شرق برلین به عنوان یک کشور مستقل و رسمی اعلام موجودیت کرد. این در حالی بود که پنج هفته از اعلام استقلال و موجودیت آلمان غربی می گذشت.

سرزمین های از دست رفته آلمان در جنگ جهانی دوم (تصویر راست) - نحوه تفکیک برلین پس از جنگ جهانی (تصویر چپ)

با شروع جنگ سرد میان شوروی و ایالات متحده نیروهای این کشور در آلمان شرقی باقی ماندند و علت این امر حضور نیروهای ایالات متحده در آلمان غربی بود. پس از کنترل اوضاع به دست شوروی و غارت منابع از سوی روسها و قطع ارتباط با اقتصاد آزاد غرب وضعیت اقتصادی آلمان شرقی روز به روز رو به وخامت گذاشت و همین امر باعث مهاجرت بسیاری از متخصصین و اهل فن از آلمان شرقی به آلمان غربی شد. با بالا گرفتن تنشها در جنگ سرد میان بلوک شرق و بلوک غرب مرز آلمان شرقی و آلمان غربی بسته شد اما مردم حق تردد به مناطق دیگر را داشتند.

در بین سالهای 1949م. تا 1961م. حدود 5.2 میلیون نفر و در 6 ماه نخست سال 1961م. روزانه بالغ بر 2000 نفر از آلمان شرقی به آلمان غربی پناهنده شدند. راحت ترین کار برای مردمان آلمان شرقی مهاجرت به بخش غربی برلین بود تا جزو مردم آلمان غربی شوند. این حجم از مهاجرت مردم عادی، متخصصین، اساتید دانشگاه و روشن فکران برای شوروی و نظام فکری کمونیست اصلا قابل قبول نبود و خسارت های زیادی به این کشور وارد شد. در نهایت به دستور «نیکیتا خروشچوف / Nikita Khrushchev» رئیس جمهور وقت شوروی تمام راههای عبوری بین برلین غربی و شرقی مسدود و دیوار برلین به عنوان دیوار ضد فاشیسم بنا شد. در 13 اوت 1961م. نیروهای نظامی آلمان شرقی تمام مرز با آلمان غربی را تحت کنترل خود درآوردند و با ایجاد یک حصار دو متری برلین شرقی و غربی را از هم جدا کردند. ساخت این حصار چنان با سرعت پیش رفت که بسیاری از خانوادهها که در دو بخش برلین ساکن بودند به مدت 28 سال از دیدن یکدیگر محروم ماندند. برخی حتی آنقدر عمر نکردند که پس از فروپاشی دیوار دوباره خانواده خود را ببینند.

نیکیتا خروشچوف

با ساخت این دیوار 45 کیلومتری برلین غربی در خاک آلمان شرقی محصور شد. پهنای این دیوار در خاک آلمان شرقی قرار گرفت تا از تجاوز آلمان غربی به دیوار جلوگیری شود. خیابان ها، خطوط راه آهن و مترو مصدود و حتی خطوط تلفن بین دو بخش برلین قطع شد. قوانین جدید وضع شده عبور و مرور مردم آلمان شرقی را به آلمان غربی ممنوع اعلام کرد و حتی خانه هایی که در مرز حائل دیوار بودند یا کاملا تخریب شده یا با قرارگیری دیوار در برابر درها و پنجره های خود مواجه شدند. این جدایی با این سرعت مشکلات بسیاری را برای مردم ایجاد کرد چون چیزی نزدیک به 60 هزار نفر از مردم برلین شرقی در برلین غربی مشغول به کار بودند.

دیوار برلین از سال 1961م. تا 1975م. بسیار تکامل پیدا کرد. عرض دیوار زیاد شد و محدوده ای معروف به نوار مرگ به عرض 90 متر موازی با دیوار اصلی از سوی هر دو آلمان ساخته شد. کف این نوار با شن پوشیده شد تا رد پای افرادی که فرار می کنند مشخص باشد. سیم های خاردار، لوله های افقی روی دیوار، برجک های نگهبانی، اضافه شدن بلوک های بتنی به عرض یک متر و ارتفاع 3.5 متر و حتی سگ های پلیس فرار از برلین شرقی را برای پناهجویان بسیار دشوار و حتی در بسیاری از موارد مرگ آور کرد. بین سالهای 1961م. تا 1989م. حدود 5 هزار نفر از شرق به غرب برلین مهاجرت کردند و افراد بسیاری در نوار مرگ کشته شدند. اکثر فرارها به زمانی باز می گردد که دیوار برلین به شکل نهایی تکامل پیدا نکرده بود. اگرچه در شرایط دشوار هم راه های منحصر به فردی مثل حفر تونل زیر نوار مرگ و حتی پرواز با بالهای مصنوعی بر روی نوار راهی برای مهاجرت بود.

دیوار برلین مقابل دروازه برندبورگ برلین (تصویر راست) - دیوار برلین و نوار مرگ (تصویر چپ)

با تغییر سیاسی شرق و غرب و تغییر مناسبات بین آنها شوروی تصمیم بر دموکراسی سازی در شرق اروپا گرفت. دولت کمونیست مجارستان با عادی سازی روابط خود با اتریش در تاریخ 23 اوت 1989م. مرزهای خود با این کشور را گشود. اهالی آلمان شرقی که مجاز به عبور و مرور به کشورهای کمونیستی بودند از طریق مجارستان به اتریش و در نهایت به آلمان غربی وارد می شدند. مهاجرت ها در یک ماه به 13 هزار تن رسید. تظاهرات اعتراض آمیز مردم در پاییز همان سال باعث کناره گیری «اریش هونکر / Erich Honecker» رهبر آلمان شرقی شد. با توجه به عادی سازی روابط مجارستان و اتریش عملا وجود دیوار فایده ای نداشت و دولت جدید آلمان شرقی اعلام کرد که اهالی برلین شرقی می توانند با درخواست ویزا به برلین غربی وارد شوند. پس از اعلام این مطلب ده ها هزار نفر از مردم به پای دیوار آمده و قصد عبور به برلین غربی کردند. انبوه جمعیت جز باز کردن مرز راهی برای مقامات و نگهبانان نگذاشت. اهالی برلین غربی نیز برای استقبال از همشهریان خود و دیدار مجدد پس از 28 سال در آنسوی دیوار مستقر بودند. این بازگشایی و حمایت مردم دو آلمان از یکدیگر موجب تخریب دیوار و از بین رفتن آن شد تا در نهایت روز 9 نوامبر 1989م. روز فروپاشی دیوار برلین نام گیرد. فرو ریختن این دیوار اولین قدم در راه اتحاد مجدد دو آلمان بود تا این مهم در 3 اکتبر 1990م. صورت گیرد.

اریش هونکر

پرچم آلمان شرقی