چادر شب بافی (لاون)

چادر شب بافی به نوعی بافت پارچه ای زیبا و رنگارنگ محلی گفته می شود، که توسط زنان و دختران مازندرانی و گیلانی براساس فرهنگ ، آداب و رسوم دیرینه مردم آن دیار بافته می شود و قدمت آن به بیش از 2000 سال می رسد. طرح هاى کار شده روى چادر شب هندسى بوده و رنگ هاى سفید ، سبز ، نارنجى ، زرد ، صورتى ، آبى و قرمز در ترکیبهاى هماهنگ در آن استفاده شده است.

نگاره ها آمیزه اى است از صور طبیعى و اشکال انتزاعى هندسى که بر روى نخستین آثار سفالى منقش کشف شده منطقه نیز دیده مى شود. در قدیم از چادرشب بافی در شب برای روانداز استفاده می کردند و به همین دلیل آن را چادر شب نامیدند. در گذشته چادر شب یا چورشب (ĉorŝab) از دو جنس پشمی و ابریشمی بافته می شد که نوع ابریشمی آن را «دارایی» (DâRaei) نیز می گفتند و مخصوص ثروتمندان منطقه بوده است. در استان مازندران به چادر شب بافی «لاون بافی» (lâvan) گفته می شود. چادرشب یا لاون با طرح های ذهنی و بدون استفاده از نقشه یا طرح در رنگ های متنوع توسط زنان بافته می شود. تولید چادرشب توسط زنان روستایى این مناطق و در فصول غیرکشاورزى (پاییز و زمستان) توسط دستگاه هاى بافندگى سنتى خاص صورت مى پذیرد.

پارچه چادر شب

چادرشب به صورت پارچه هایی باریک به عرض 20 تا 50 سانتی متر و طول 2 تا 2.5 متر بافته شده و با به هم دوختن 6 تا 8 تکه از آن یک قواره پارچه حاصل می گردد. با این حال پارچه هایی که تحت عنوان چادرشب در بسیاری از روستاهای ایران معمولا در اندازه 2 در 2 مترمربع بافته شده و برای پیچیدن تشک ، لحاف ، البسه و نظایر آن قرار می گیرد با بافته های که در مازندران و گیلان تولید می شود کاملا متفاوت است. چادرشب های مناطق مختلف ایران از نظر طرح و رنگ تقریبا مشابه یکدیگرند ولی چادرشب شمال به دلیل برخی طرح ها و رنگ های خاصش ارزش هنری بیشتری دارد. رنگ اصلى زمینه چادر شبها معمولاً قرمز است. البته متن بنفش و سبز نیز به مقدار بسیار کم در منطقه قاسم آباد گیلان بافته مى شود.

چادرشب در نوع اصیلش با ابریشم مرغوب یا کجین و در نمونه متاخر با نخ های دستریس پنبه ای محلی با استفاده از دستگاه های بافندگی دو وردی بافته می شود.

چادر شب بافته شده در قاسم آباد گیلان

ابزار کار چادرشب بافی

دستگاه نساجی سنتی یا به اصطلاح محلی پاچال، دستگاه چرخ نخ ریسی ، ماکو ، شانه ، ورد ، ماسوره و غیره از امکانات اولیه این حرفه است. دستگاه پاچال توسط مردان ساخته و در مکانی مناسب در منزل نصب می شود. پاچال از اجزا زیر تشکیل می شود:

• عاروس حلقه ای است که از سقف اتاق آویزان است و ورد را نگه داشته است.
• ورد دو چوب موازی به اندازه 50 سانتیمتر که میان تارها قرار دارد و میان آن با رشته نخ های کنفی تقسیم شده است که تارها از میان آن می گذرند.
• تار یا تان رشته نخ های افقی است که از میان ورد می گذرد.
• شانه وسیله ای چوبی است، که تارها از میان آن گذشته اند و پس از هر رج بافت بر روی قسمت بافته شده کوبیده می شود.
• تون مجموعه نخ های است که به صورت عرضی در تارها تنیده می شود.
• ارج ابزاری چوبی با تیغه آهنی است، که بر روی قسمت بافته شده قرار می گیرد تا آن را ثابت نگه دارد.
• دستکش ابزاری است که معمولا از شاخ گوزن ساخته می شود و در حفره درون پیش نورد قرار می گیرد و با طنابی به محل نشستن بافنده وصل است و برای سفت کردن قست بافته شده به کار می رود.
• پی نورد چوبی افقی بر دستگاه است در پیشروی بافنده که قسمت بافته شده در آن پیچیده می شود.
• ماکو ابزاری چوبی است که نخ تون جهت بافت به دور آن پیچیده شده است.
• پس نورد چوبی است، که به صورت افقی در پایه های عمودی دستگاه قراردارد و به روی آن چوب های کوتاهی قرار دارد که به آن شوشه یا نی شونه و بسته شده و نخ های تار به دور آن پیچیده شده است.
• هزنا چوبی است مدور که در سوراخ تعبیه شده در پس نورد قرار دارد از این ابزار جهت شل یا سفت کردن پارچه بافته شده، استفاده می شود.
• پاتی کلی دو عدد چوبی است، که در قسمت زیرین دستگاه جهت قرار گرفتن پای بافنده تعبیه شده است، که به وسیله آن بافنده تارها را از یکدیگر جهت بافت و عبور دادن ماکو از میان تار استفاده می کند.
• تخته پاچال قسمتی چوبی از دستگاه است که بافنده بر روی آن می نشیند. اجزا در طرح قابل مشاهده است.

دار چادر شب بافی

ابزار و لوازم آماده سازی مواد اولیه

ابزار ریسندگی

• شانه سر : جهت رسیدن پشم های شسته شده (حلاجی)
• چل : چرخ ریسندگی که پشم، پنبه و ابریشم با آن ریسیده می شود
• کتلم : جهت رسیدن و کلاف کردن الیاف
• درک : جهت رسیدن و کلاف کردن الیاف
• خال چین : ابزاری چوبی جهت کلاف کردن تخت های ریسیده شده
• چلیجه : چرخ چوبی جهت ماسوره کردن نخ های ریسیده شده
• پش چین : ابزاری است چوبی جهت باز کردن کلاف ها

ابزار رنگرزی

• رنگ های طبیعی مانند: پوست انار، پوست گردو، پوست سیب درختی
• دیگ های بزرگ: جهت جوشاندن آب و تهیه الیاف رنگی به نام لوه

ابزار بافت

• نخ های پشمی یا ابریشمی
• قرقره های پرشده از نخ های رنگ آمیزی شده پشمی یا ابریشمی
• دستگاه پاچال یا چادرشب بافی

مراحل کار

برای شروع بافت ابتدا باید چله کشی یا تان کرون یا کارتنی انجام شود. برای چله کشی ابتدا به اندازه طول پارچه ای که قرار است، بافته شود مقداری نخ را آماده می کنند و طبق نقشه ای که برای آن در نظر دارند چندین چوب را با فاصله از هم بر روی زمین فرو می کنند و سپس نخ چله را به تفکیک رنگ به ترتیب به دور این چوب ها می پیچیند تا به اندازه عرض دلخواه و مورد نظر پارچه برسند سپس آن را به دور پس نورد پیچیده و آن را از روی شانه به پیش نورد متصل می کنند و سپس با دستکش نورد را نگاه داشته و نخ ها را محکم می کشند در این مرحله تارها آماده بافت شده اند، نخ پود را درون ماکو قرار می دهند و از میان تار عبور می دهند و سپس از هر رج روی آن شانه می کوبند.

موارد مصرفی

بافت چادرشب با کاربری های گوناگون انجام می شود مانند: تن پوش که به دور کمر بسته می شود. رخت خواب پیچ، روتختی، بقچه، جانماز، ساک دستی ، کیف و غیره.

مصارف مختلف پارچه چادرشب بافی «لاون»

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منبع

ايران آنتيک / www.iranantiq.com