نیزه

از زمان های بسیار قدیم از نیزه برای شکار و ماهیگیری و به عنوان سلاحی برای مبارزه استفاده می شده است.

نیزه یکی از اولین و مهم ترین ابزار های توسعه یافته توسط انسان های اولیه است و شاید بتوان گفت که شایع ترین سلاح در طول تاریخ می باشد.

نیزه در اوستا « ارشتی » خوانده شده و در سنگ نبشته های هخامنشی نیز این واژه به میان آمده است. « ارشتات » به معنی راستی و درستی است و « ارشتی » در معنای نیزه به کار گرفته شده است.

در زمان هخامنشیان ، نیزه داران از بالاترین درجه در ارتش برخوردار بودند. بر طبق نوشته های هرودوت ، گارد جاویدان که شامل ده هزار سرباز نیرومند ارتش ایران بودند ، همگی از نیزه استفاده می کردند. هزار نفر از این سربازان ، نیزه‌هایی با ته نیزه‌های طلایی داشتند و از ارابه شاهنشاه محافظت می‌کردند ؛ هزار سرباز دیگر نیز نیزه‌ هایی با ته نیزه‌های نقره‌ای حمل می‌کردند. (یک نیزه نیز با ته نیزه مفرغی در دِو هویوک شمال سوریه کشف شده است.)

نیزه داران هخامنشی

بنا به نظر وکیلی^[1] در این دوران نیزه دارای اهمیت بیشتری نسبت به کمان بوده است. چنانچه در اولین سکه ایرانی ( دریک ) نیزه ای کوتاه در دست راست مشاهده شده و کمان در دست چپ بوده و در وضعیت جنگی قرار نداشته است. 

دریک ، سکه هخامنشی

سرنیزه های دوران هخامنشی از لحاظ شکل متنوع می باشند :

• سرنیزه های پهن و مشابه برگ درخت
• سر نیزه های باریک و بلند به شکل برگ درخت بید که در هنگام جنگ تن به تن مورد استفاده قرار می گرفت

ذکا[2] نیزه های هخامنشی را از لحاظ درازا بر دو نوع می داند :

• نیزه های بلند که در کنار سپر از سوی واحدهای سواره نظام و پیاده نظام استفاده می شد
• نیزه های کوتاه (زوبین) که برای پرتاب کردن مناسب می باشند.

نیزه ها از فولاد ساده مصنوعی ساخته شده و به لوله استوانه ای شکل فلزی منتهی می شد. گاهی آن را از چوب خیزران می ساختند . گاهی بین نوک سرنیزه و محل نصب آن برآمدگی مدوری در جهت زینت بخشیدن ایجاد کرده و آن را طلاکوب و یا تذهیب کاری می نمودند.

سرنیزه های برنزی که در بالا به نمایش درآمدند قدمتی در حدود 6-4 قرن ق.م دارند و سرنیزه های پایین قدمتی در حدود 1200 - 800 ق.م دارند.

سرنیزه ها ی ایرانی از لحاظ شکل ظاهری به انواع گوناگونی تقسیم می شوند :

• سرنیزه مثلثی : قدیمی ترین نوع سرنیزه به شمار می رود و سرنیزه تفنگ های روسی به اقتباس از این سرنیزه ها ساخته شده است.
• سرنیزه چهارپر : در طرفین این سرنیزه چهار لبه تیز و بران تعبیه شده است.
• سرنیزه سه پر : این سرنیزه دارای دو یا سه شاخه ساده و پهن بوده که لبه آن ها را موجی و مارپیچ می ساختند.

سرنیزه های برنزی مربوط به 600-1000 ق.م ، کشف شده از لرستان

زوبین ( سرنیزه های پرتابی )

برای پرتاب کردن در هنگام تعقیب دشمن مورد استفاده قرار می گرفت. قدرت بُرندگی آن بیشتر و همچنین سبک تر بود که این امکان را به شخص پرتاب کننده می داد تا بتواند به راحتی آن را در مسافت بیشتری پرتاب نماید. به چوب این سرنیزه ها « جرید » می گفتند و انتهای آن را طوری می ساختند که به راحتی از غلافش بیرون کشیده شود و سرنیزه را معمولا مثلثی یا چهارپر می ساختند. دو یا سه جرید در غلاف قرار می دادند و آن را به ترک اسب خود می آویختند. از دوره صفویه به بعد ، نیزه های پرتابی به طور کلی از فلز ساخته شدند.

سرنیزه های برنزی پرتابی با قدمتی در حدود 1000-600 ق.م ، کشف شده از لرستان 

سرنیزه پرتابی ، از جنس فولاد ، مطلا ، مربوط به دوراه صفویه

پانویس

1. دکتر شروین وکیلی : جامعه‌شناس، زیست‌شناس، داستان‌نویس، اسطوره‌شناس و تاریخ‌نگار .

2. یحیی ذُکاء : ایران شناس ، پژوهشگر، نویسنده، استاد دانشگاه، و از کارشناسان برجسته آثار هنری می باشد.

تحقیق و گردآوری :

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• زین ابزار ( برگی از تاریخ سلاح در ایران ) / ابراهیم پور داوود / مجله بررسی های تاریخی / سال 1345 / شماره 1 و 2
• اخلاق سلحشوری در ایران باستان / زهرا جعفری / مجله کتاب ماه علوم اجتماعی/ سال 1387 / شماره 8
• تاریخچه اسلحه سرد در ایران / رومانوسکی دوبنچا / مجله بررسی های تاریخی / سال 1346 / شماره 12