درویش دوزی

« درویش دوزی » یا « تفرشی دوزی» یکی از انواع رودوزی های سنتی ایرانی است و به این علت تفرشی خوانده می شود که در گذشته تولید کننده عمده و اصلی این هنر ، مردم تفرش بودند. اما متاسفانه این رودوزی زیبا در حال حاضر بازار و رونق خود را از دست داده است.
این دوخت تکنیک بسیار ساده ای دارد و به این صورت است که حاشیه های پهن بر روی پارچه دوخته می شود. شباهت زیادی به چشمه دوزی دارد ، با این تفاوت که نسبت به آن نخ کشی کمتری انجام می شود.

تفرشی دوزی

نقوش

در این رودوزی ، طراحی بر روی پارچه انجام نمی گیرد ، نقوش کاملا ذهنی است و از طریق شمارش تار و پود پارچه با دوختی شلالی^[1] به وجود می آید. 

مواد اولیه

• پارچه : درویش دوزی بر روی پارچه هایی که بافتی ساده و تار و پودی قابل شمارش دارند انجام می پذیرد ؛ مانند پارچه های فاستونی که از آن برای دوخت رومیزی و همچنین پارچه های درشت بافتی چون کنفی که برای دوخت لباس ، کیف و سایر وسایل استفاده می شوند.
• نخ : از نخ های عمامه ، دمسه و در بعضی مواقع از نخ ابریشم در دوخت آن مورد استفاده قرار می گیرد.
• سوزن : از سوزن بیتوین که دارای طول متوسط است برای دوخت پارچه هایی با ضخامت زیاد مانند فاستونی ، کنفی و همچنین پارچه هایی با ضخامت متوسط استفاده می کنند.
• انگشتانه : این وسیله نباید هیچ فشاری بر انگشت وارد کند و باید متناسب با انگشت سوم دست باشد.
• قیچی : از قیچی در اندازه متوسط برای سوراخ کردن پارچه و از قیچی کوچک برای چیدن سر و انتهای نخ ها استفاده می کنند.
• کارگاه گلدوزی : از نوع گرد آن برای کار های کوچک و ظریف و از نوع مستطیل آن برای کارهای بزرگ استفاده می کنند.

 
ساده ترین این رودوزی به این طریق انجام می پذیرد که در ابتدا با کشیدن سه نخ از طول و عرض پارچه ، مربع هایی به عرض 1×1 سانتی متر ایجاد می گردد. سپس این مربع ها را با نخ ابریشمی همرنگ پارچه می دوزند ؛ سپس با نخی به رنگ متفاوت به تزئین آن می پردازند.

شیوه کار

درویشی دوزی در پنج مرحله انجام می پذیرد :

1. در ردیف اول با شمارش تار و پود پارچه ، شلال های منظم و یکنواختی بر روی آن دوخته می شود ، در ردیف دوم شلال ها طوری زده می شود که هر نخی که در ردیف اول روی پارچه قرار دارد در ردیف زیر قرار گیرد. ردیف شلال ها در طرح باید زوج باشد ( حدود شش یا هشت ردیف ). بعد از ایجاد چند ردیف شلال ، شلال های افقی را به شلالهای عمودی وصل  می کنند ، به نحوی که حالتی کنگره ای ایجاد گردد.سپس روی گوشه های کنگره را با دوخت ضربدری پر می کنند.
2. یک ردیف زنجیره دوزی انجام داده می شود.
3. یک طرح کامل از دوخت مرحله اول دوباره تکرار می شود ؛ همانند مرحله اولبخیه ها باید زوج باشد. دو ردیف شلال افقی و همچنین وسط طرح باید کاملا به هم شبیه باشند. به این ترتیب که اگر طرح شش ردیف باشد در شروع ردیف سوم و چهارم نخ روی پارچه قرار می گیرد. سپس داخل خانه ها با دوخت ضربدری پر می شود.
4. دوباره یک ردیف زنجیره دوزی انجام می شود.
5. سپس باید دوباره همانند مرحله اول رودوزی شود.

موارد مصرف

از این رودوزی برای تزئین چادرشب ، پرده ، رویه کرسی و بقچه استفاده می شود.

سجاده تفرشی دوزی شده

پانویس

1. شلال : بخیه درشت ؛ در فرهنگ معین در تعریف شلال این چنین آمده است که نوعی دوخت است ، آن چنان که دو طرف پارچه را برهم نهند و کوک های خرد و ریز بر وی زنند به طوری که دو روی آن مشابه باشد، برخلاف بخیه که دو روی آن با یکدیگر مشابهت ندارد.

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• آشنایی با هنر های سنتی 3 / دکتر حسین یاوری ، آنیتا منصوری ، شریفه سلطانی /انتشارات سیمای دانش / چاپ اول / سال 1390
• بررسی مردم شناختی هنرهای دستی گوشه دوزی و تفرشی دوزی / فاطمه ولیخانی چگینی/ فرهنگ مردم ایران / بهار 1390 / شماره 24