سبد خرید شما خالی است
📑 قیمت روز سکه طلا کلکسیونی: خرید اشتراک
خراطی
درباره خراطی
تاریخچه خراطی
خراطی، هنر صنعت ساختن اشیا از چوب است که سابقه ای بسیار طولانی دارد. بقایای نقش برجسته های کاخ داریوش در تخت جمشید نشان می دهد که تخت و چهار پایه و عودسوز آن به شیوه خراطی تهیه شده است. خراطی و تراش چوب در این دوره مرسوم بوده و هنرمندان ، انواع ظروف چوبی را با ظرافت خاص ساخته و از خود بیادگار گذارده اند.
وسائل چوبی به علت اینکه زود از بین رفته و پوسیده می شوند، از دوره های باستانی کمتر بدست آمده است و ما نمونه هائی از این هنر را امروزه بطور قلیلی در دست داریم. از دوره اشکانی چند ظرف چوبی خراطی شده به اشکال جام شراب پایه دار که زیباترین و نفیس‌ترین اشیاء این دوره است، و همچنین کاسه دسته دار و جعبه خراطی شده ای بر جای مانده است. این ظروف اگر چه پوسیده شده اند، ولی با وسائل داروئی که برای حفاظت موجود است حفظ گردیده و در موزه تهران نگهداری میشوند. شاردن جهانگرد فرانسوی نیز تحت تاثیر مهارت خراطان ایران قرار گرفته و اینگونه سخن گفته است: «حرفه خراطی از هنرهای مکانیکی است که ایرانیان توانسته اند از آن به خوبی بهره برداری کنند».
نمونه تولیدات خراطی
تعریف خراطی
هنر خراطی از تراش و شکل بخشیدن به چوب در اثر حرکت دورانی توسط ابزار و وسایل مختلف است. دستگاه خراطی مشتمل بر چند ابزار دستی است که از چوب ساخته و پرداخته می شود. به وسیله این دستگاه اشیایی نظیر قلیان ، گهواره ، پایه آباژور و ظروف مختلف ساخته و پرداخته می شود. در حال حاضر این دستگاه علاوه بر تغییر شکل ظاهریش از دو بازوی فلزی تشکیل شده است. با قرار گرفتن و محکم شدن حجم چوبی میان این بازوها و با چرخش چوب حول یک محور کار، و با استفاده از میله های فلزی به نام «مغار» که هر کدام در ایجاد فرو رفتگی یا خراشیدگی خاصی استفاده میشوند، مراحل تولید انجام می شود. چوب های مورد استفاده در خراطی شامل گردو، نارون، توسکا، زبان گنجشک ، بید ، چنار، کهور گلابی و... می باشد و در دزفول نوعی چوب به نام «جگ» نیز مورد مصرف صنعتگران قرار می گیرد. از دیگر مواد اولیه مصرفی در صنعت خراطی می توان سریشم ، لاک الکل و لاک سلولزی را نام برد.
رواج خراطی در مناطق مختلف ایران
- شهرستان ایرانشهر از توابع استان سیستان و بلوچستان که تعدادی کارگاه در آنجا وجود دارد و مواد اولیه مصرفی آن را چوب کهور که در بمپور به فراوانی یافت می شود ، تشکیل می دهد.
- در استان آذربایجان غربی و مرکز عمده خراطی شهرهای ارومیه و بخش بوکان از توابع شهرستان مهاباد می باشد.
- در استان کردستان ، شهرهای سنندج و بانه و سقز از مراکز خراطی محسوب می شود.
- در کرمان هم تعدادی کارگاه خراطی دایر است مخصوصاً عده ایی از عشایر در این منطقه با وسایل ساده و ابتدایی مبادرت به تولید انواع کالاهای چوبی می نمایند.
- در شهرستان دزفول از استان خوزستان تعدادی کارگاه خراطی دایر و مشغول بکار است و چوب مورد مصرف دست اندرکاران آن نوعی چوب به نام جغ است که در باغات اطراف یافت می شود.
- در شهرستان رشت نیز تعدادی کارگاه خراطی چوب با استفاده از چرخ خراطی به تولید گلدان، کاسه و دیگر انواع محصولات چوبی مبادرت می نمایند.
- در شهرهای ساری ، چالوس و ساقی کلایه تعدادی کارگاه خصوصی به تولید انواع شمعدان، گلدان، شکلات خوری و زیر سیگاری مشغولند و ضمناً پایه میز ، مبل و... را خراطی می کنند.
- در نطنز و حومه هم حدود ۱۰ کارگاه خراطی وجود دارد که تولیدات آن ها عمدتاً چوب میانه قلیان می باشد و چون دارای مصرف محلی نیست تماماً به تهران و قم به فروش می رسد و تنها در کارگاه این منطقه که هنوز به شیوه سنتی اداره می گردد با استفاده از چوب گردو و گلابی وسایلی از قبیل قندان و سایر ظروف مصرفی ساخته میشود.
آشنایی با ابزار آلات ریز و درشت خراطی و روند کاری آن
در حال حاضر در كارگاه ها از دستگاه های خراطی برقی نيز استفاده می شود.
ابزار كار
شامل مغار ، سوهان، چاقو، تيشه، مته دستی، چكش، گيره، سندان، اره، انبردست، چرخ سمباده و ... است.
ماشين خراطى
ماشين خراطى را مى توان بين ابزارهاى دستى و ابزارهاى ماشينى دانست، زيرا در آن مهارت فرد با ابزار دستى با حرکت مکانيکى ماشين ترکيب شده است.
نمونه ای از یک ماشین خراطی
مغار و دیگر ابزارهای خراطى
براى شکل دادن به قطعه کار به وسيله ماشين خراطى به مغارهاى خاصى نياز است. اين مغارها بايد داراى دسته نسبتاً بلند باشند که بتوان آنها را محکم و صحيح در دست نگه داشت و چوب را خراطى کرد. از مغار نيمگرد براى خراطى خشن (در ابتدا تبديل چوب هاى چهارگوش به گرد) و گودى هاى کار استفاده مى شود. اين مغارها در اندازه هاى مختلف ساخته مى شوند. مغار تخت با لبه مايل براى تراش و مسطح کردن قطعه کار منظور شده است. مغار جداکننده براى برش شيار و تثبيت قطر کار و جدا کردن ابتدا و انتهاى قطعه کار استفاده مى شود. توسط اين مغار مى توان طول قطعه مورد نظر را به فاصله هاى معين تقسيم کرد. لبه مغارهاى خراطى بايد هميشه سالم و کاملاً تيز شده باشند. ابزارهاى ديگر خراطى عبارتند از: تقسيم کننده ها (شابلن) و ابزارهاى اندازه گيرى قطرهاى داخلى و ضخامت کار، پرگارهاى مخصوص قطر داخلى و خارجى و کوليس و غيره.
انواع مغار ؛ از ابزار متداول هنر صنعت خراطی
چوب هاى مناسب خراطى
در خراطی استفاده از چوب هاى سخت نسبت به چوب هاى نرم مناسب تر است، زيرا اين چوب ها شکل خود را بهتر حفظ مى کنند و رنگ و جلا را بهتر بخود مى گيرند.
محصولاتی که حاصل کار صنعتگران می باشد به صورت عصا ، عصای تعلیمی ، نی قلیان ، چوب سیگار ، تنه قلیان ، وردنه و سایر اشیاء خراطی شده تجلی می نماید.
مراحل توليد در کارگاه های خراطی
- انتخاب نوع چوب در ارتباط با کالای تولیدی
- برش چوب به وسیله اره نواری و رنده به اندازه مورد نیاز شیئی که ساخت آن مورد نظر است.
- بستن چوب بریده شده به دستگاه خراطی و گرد کردن آن و یا اصطلاحاً به صورت نیمه کاره درآوردن آن.
- در این مرحله چنانچه تولید کالائی توخالی مورد نظر باشد، کار نیمه کاره را به وسیله سه نظام به دستگاه خراطی بسته و توی آنرا خالی می کنند.
- مرحله پنجم تکمیل کار نیمه کاره و پرداخت قسمت خارجی آن توسط سمباده می باشد و بعد از آن محصول را کیلرکاری نموده و به بازار عرضه می کنند.
نمونه هایی از ظروف و اشیاء تولید شده با هنر خراطی
تحقیق و گردآوری:
گروه کارشناسی ایران آنتیک
www.iranantiq.com
منابع
- بررسی های تاریخی / شماره 7 / آثار و بقایای دهکده های پارتی «اشکانی» در مغان آذربایجان / کام بخش فرد / اردیبهشت 1346
- خراطی در دزفول / موزه مجازی میراث معنوی / 1392
- فصلنامه 13 / خراطی
- خراطی هنر سنتی ایران / تبیان زنجان / 1391
نظر کاربران
ارسال نظر