کتاب آرایی
کتاب آرایی
کتاب آرایی در ایران پیشینه ای کهن دارد و به پیش از اسلام می رسد. مانی نقاش ، کتاب های خود را با شکل ها و نقوشی زیبا زینت می داد تا بتواند بهتر پیام خود را به مردم عصر خود انتقال دهد. متاسفانه امروز سندی بر این مدعا در دست نداریم اما اوراق مزین به نقاشی بدست آمده در تورفان چین که متخصصان آن را به مکتب مانی نسبت می دهند گواه این مطلب می باشد.
کتاب آرایی نوعی ارزش گذاری بر روی کتاب بوده و خوشنویسی ، تذهیب ، تشعیر و تجلید در این کار بسیار اهمیت داشته و اجرای این فنون در ارزش گذاری کتاب بسیار موثر است.
در دوره ساسانیان هنر کتاب آرایی رو به افول گذارده بود اما با نفوذ اسلام در ایران این هنر رونق گرفت و آذین کردن قرآن ، رشد این هنرها را در پی داشت. کتاب آرایی جزو مشاغل درباری محسوب می شده است. اوج تکامل این هنر در سده نهم و دهم قابل مشاهده است. شرایط دربار تیموریان و توجه وافر آن ها به هنر زمینه مناسبی را برای رشد هنر کتاب آرایی فراهم کرد تا حدی که تولید نُسخ در این دوره چند برابر شد. یکی از ارزشمند ترین نسخ این دوره شاهنامه بایسنغری می باشد که در متابخانه هرات تولید شد.
این رونق تا دوره صفویه ادامه داشت تا این که در اواخر دوره صفویه هنر و صنعت ایران از رشد ایستاد و در دوره های افشار ، زند و قاجار صنایع به طور کلی در رکود خود ماند و تا حدی می توان گفت که خاموش گشت. در این دوران با اختراع ماشین چاپ و چاپخانه در ایران کتاب آرایی از بین می رود اما با این همه جریان تکاملی تذهیب قطع نشد و ادامه پیدا کرد.
شاهنامه داوری شاید آخرین نسخه خطی مصور ایرانی و حاصل یک کار گروهی است که با همکاری نقاشان و خوشنویسان و صحافان و مذهبان وجدول کشان تهیه شده است.
- استقبال ، افتتاح ، بدرقه کتاب آرایی
استقبال به صفحه قبل از افتتاح کتاب های خطی نفیس گفته می شود که معمولا از تذهیب و زرنگاری برخوردار است و گاهی هم با شیوه سنتی ابر و باد ، یا ابری سازی تزیین شده است....
- کمند کتاب آرایی
کمند کمند جدولی است که با فاصله زیاد از جدول اصلی رسم می شود. در بسیاری مواقع ، حاشیه سفید کاغذ توسط کمند به دو بخش تقسیم بندی می گردید. کمند معمولا با یک یا دو خط رنگی...
- لچکی کتاب آرایی
لچکی به لچکی « گوشه » یا « کنج » هم گفته می شود. یک چهارم ترنج است که در چهارگوشه صفحه قرار گرفته و گاهی در میان آن ترنج و نیم ترنج نقش می گردد....
- حاشیه کتاب آرایی
حاشیه به کناره کاغذ یا هر چیز دیگر « حاشیه » گفته می شود. در میان نسخه نویسان به کرانه های سه گانه یا چهارگانه صفحات نسخه ، حاشیه گفته می شود که اغلب شامل...
- ترنج کتاب آرایی
ترنج نقشی است تذهیب کاری شده و گاهی مرصع که در پشت صفحه اول بعضی از نسخه ها کشیده می شد و معمولا داخل و اطراف آن ، عنوان کتاب با زر و سفیداب نوشته می شد. بعضی هم داخل...
- سرلوح کتاب آرایی
سرلوح بسیاری از نسخه های خطی ، صفحه های اول آن ها مزین به نقوش دقیق هندسی یا گل و برگ های زیبا می باشد که با طلا و یا رنگ های متعدد رسم شده است. در واقع سرلوح مدخلی به...
- عکاسی کتاب آرایی
عکاسی قبل از اختراع فن عکاسی نوین ، عکاسی به هنر یا فنی اطلاق می شد که با ساخت الگویی مقوایی حواشی بعضی از کتاب ها و رسالات را می آراستند و بدین صورت می توانستند طرح...
- آهار و مُهره کتاب آرایی
آهار و مُهره برای سهولت در حرکت روان قلم در کار خوشنویسی و یا کار تذهیب و نگارگری کاغذ را باید از پیش آماده می کردند ؛ این کار در اصطلاح آهار و مهره نامیده می شود....
- مُرَقَع کتاب آرایی
مُرَقع مُرَقع ، مجموعه ای از تعدادی «رقعه» است که به شيوه ای خاص در كنار يكديگر صحافی و تجليد می شد. « رقعه » اوراقی در ابعاد و اشکال مختلف...
- قطع نسخه های خطی کتاب آرایی
قطع به اندازه طول وعرض کتاب یا هر نوع نشریه ای « قطع » گفته می شود. در زمان چاپ و صحافی کتاب ، کاغذهای تجاری را در اندازه های مختلفی تا می زنند....